วัดพระแก้วตั้งอยู่ที่ หมู่ 10 บ้านบางน้ำพระ ตำบลแพรก ศรีราชา อยู่ห่างจากตัวอำเภอมาทางทิศใต้ประมาณ 2 กิโลเมตร เป็นวัดที่สร้างสมัยเดียวกับวัดมหาธาตุ ตั้งแต่ปี พ. ศ. 1900 เดิมชื่อวัดป่าแก้ว เป็นที่ปฏิบัติธรรมของคณะสงฆ์ฝ่ายอรัญวาสีหรือวิปัสสนาธุระ ต่อมามีคนพบพระพุทธรูปองค์เล็กเท่าปลายนิ้วจากในเจดีย์ สร้างจากแก้วมีหลายสีส่องประกายสวยงามเมื่อต้องแสงไฟ จึงเรียกติดปากกันมาว่าวัดพระแก้ว กรมศิลปากรได้ประกาศขึ้นทะเบียนโบราณสถานเมื่อวันที่ 8 มีนาคม 2478

ความเป็นมา
     วัดพระแก้ว เป็นวัดที่มีโบราณสถานที่สำคัญวัดหนึ่ง เนื่องจากมีองค์เจดีย์สี่เหลี่ยมที่มีความงดงาม ตั้งอยู่หมู่ที่ 10 ตำบลแพรกศรีราชา อำเภอสรรคบุรี ห่างจากตัวเมืองชัยนาทประมาณ 23 กิโลเมตร องค์เจดีย์นี้ มีผู้กล่าวว่า เป็นราชินีแห่งเจดีย์ทั้งมวลในเอเซียอาคเนย์ ลักษณะเป็นเจดีย์แบบละโว้ทรงสูงผสมกับ เจดีย์ทวาราวดีตอนปลาย ฐานเรือนธาตุแบบลดท้องไม้ เป็นศิลปะสมัยสุโขทัยกับสมัยศรีวิชัย ผสมผสานกัน บริเวณด้านหน้าเจดีย์มีวิหารหลวงพ่อฉาย ด้านหลังองค์หลวงพ่อฉายมี "ทับหลัง" แกะสลักติดอยู่ ลักษณะเป็นภาพหงายไม่ใช่ภาพคว่ำ เหมือนทับหลังทั่วไป

     วัดพระแก้วเป็นวัดโบราณสถานที่สำคัญวัดหนึ่ง ตั้งอยู่ที่หมู่ที่ 10 ตำบลแพรกศรีราชา อำเภอสรรคบุรี มีองค์เจดีย์สี่เหลี่ยมที่มีความงดงาม ลักษณะเป็นเจดีย์แบบละโว้ทรงสูงผสมกับเจดีย์ทราวดี ตอนปลายฐานเรือนธาตุแบบลด ทองไม้เป็นศิลปะสมัยสุโขทัยกับสมัยศรีวิชัย สมผสานกัน บริเวณหน้าเจดีย์มีวิหารหลวงพ่อฉาย มี “ทับหลัง” แกะสลักติดอยู่ ลักษณะเป็น ภาพหงายเป็นรูปช้างมอบหงายอยู่บนแท่น ส่วนบนสุดเป็นรูปพระอินทร์ หรือพระศิวะกำลัง หรั่งน้ำพระพุทธมนต์ไหลถึงตัวช้างเดิมพระสมุท์โปร่งเจ้าอาวาสวัดพระแก้ว ได้พบหลวงพ่อฉาย ในสภาพชำรุดหักเป็นสามท่อนอยู่ในป่าแฝก จึงจัดทำฐานไว้ชั่วคราว และต่อมา พ.ศ. 2498 ได้บูรณะซ่อมแซมให้สมบูรณ์ดังเช่นในปัจจุบันและประดิษฐานอยู่ในวิหารหน้าเจดีย์วัดพระแก้ว เป็นที่เคารพสักการะของประชาชน

สถาปัตยกรรมและประติมากรรมที่สำคัญภายในวัด
เจดีย์
     ลักษณะเป็นเจดีย์แบบละโว้ทรงสูง ผสมกับเจดีย์ทวารวดีตอนปลาย สร้างแบบสอปูน เป็นเจดีย์ฐานสี่เหลี่ยม ตั้งอยู่บนฐานไพที ฐานเขียง และฐานเรือนธาตุแบบลดท้องไม้ มีพระพุทธรูปปั้นแบบนูนสูงประดับทั้งสี่ด้าน สันนิษฐานว่าสร้างราวพุทธศตวรรษที่ 18-19 มีอายุประมาณ 600-700 ปี ดูตามลักษณะก่อสร้างจะเห็นว่าคนโบราณได้แฝงคติธรรมไว้กับการก่อสร้าง คือฐาน คือฐานสี่เหลี่ยมหมายถึงพระพุทธศาสนามีอริยสัจสี่เป็นฐาน โดย มีเป้าหมายสูงสุดคือพระนิพานซึ่งแทนด้วยยอดเจดีย์ มีฐานสูงแปดเหลี่ยมหมายถึงอริยมรรคมีองค์แปด ปล้องไฉน 12 ปล้องหมายถึงปฏิจจสมุทปบาท สิ่งที่อาศัยกันเกิดเหมือนลูกโซ่ ความสูง 37 เมตร คือโพธิปักขิยธรรม ธรรมเป็นเครื่องตรัสรู้ 37 ประการ อันประกอบด้วย สติ ปัฏฐาน 4 สัมมัปธาน 4 อิทธิบาท 4 อินทรีย์ 85 พละ 5 โพชฌงค์ 7 และอริยมรรคมีองค์ 8 พระสถูป เจดีย์แต่เดิมมีเจดีย์บริวารรายล้อมอยู่รอบข้างหลายสิบองค์

หลวงพ่อฉาย
     เป็นพระพุทธรูปศิลาแลงสีแดง อยู่ในวิหารด้านหน้าพระเจดีย์สี่เหลี่ยม สันนิษฐานว่ามีอายุประมาณ 800 ปี ด้านหลังหลวงพ่อฉายมี “ ทับหลัง “ ซึ้งแกะสลักติดกับองค์อยู่ชิดกำแพงวิหารมาก เป็นรูปช้างนอนหงายอยู่บนแท่น ส่วนบนสุดเป็นรูปพระอินทร์หรือพระศิวะกำลังหลั่งน้ำมนต์มีทางน้ำมนต์ไหลถึงตัวช้างที่นอนหงายบนแท่น

หลวงพ่อพลอย
     เป็นพระพุทธรูปปูนปั้น หน้าตักกว้าง 2 เมตร เดิมอยู่วัดทัพย่าน ตำบลเที่ยงแท้ อำเภอสรรคบุรี ซึ่งเป็นวัดร้างประชาชนชาวบางน้ำพระได้ร่วมใจกันอัญเชิญใส่เกวียนมา และใช้แพข้ามแม่น้ำน้อยมาประดิษฐานที่วัดพระแก้ว ชาวบ้านเรียกว่า “หลวงพ่อลอย”

การเดินทาง
วัดพระแก้วมีรถประจำทางสาย 8 กรุงเทพ-สรรคบุรี-ชัยนาท